همشهری آنلاین _ زهرا بلندی: هنرمندانی که هریک در زمینه‌های مختلف از قالیبافی و معرق‌کاری گرفته تا نقاشی روی شیشه و... فعالیت می‌کنند و هنری را که حاصل روح ملت‌ها و آیین فرهنگ ملی است زنده نگه می‌دارند. در آستانه روز جهانی صنایع‌دستی ضمن آشنایی با تعدادی از هنرمندان صنایع‌دستی منطقه ۱۹، به وضعیت کسب و کار این گروه و معرفی نمونه‌های موفقی همچون تولید محصولات برنزی در روستای جعفرآباد باقراف و راه‌اندازی باشگاه صنایع‌دستی یونسکو در محله زمزم می‌پردازیم که می‌تواند الگوی خوبی برای رشد اقتصادی و اشتغالزایی در حوزه فعالیت هنرمندان منطقه باشد.
- استقبال خوب بانوان محله از فرشبافی
قالیبافی میراث خانوادگی‌اش است. از کودکی با نشستن کناردار قالی مادر این هنر را فرا گرفته و سال‌هاست به‌صورت حرفه‌ای در این رشته فعالیت می‌کند و حالا علاوه بر تولید قالی و تابلوفرش به برگزاری دوره‌های آموزشی برای هنرجویان نیز روی آورده است.
«فاطمه کریمی» هنرمند ۵۰ ساله ساکن منطقه ۱۹ بیشتر درباره خودش می‌گوید: «مادرم قالیباف بود و من هم شاگردش محسوب می‌شدم. خوب خاطرم هست ۷ سال بیشتر نداشتم، اما مادرم سهم بافت من را نگه می‌داشت و وقتی از مدرسه به خانه می‌آمدم آن بخش را می‌بافتم. اصالتم به شهر اراک برمی‌گردد و تا قبل از ازدواج در خانه پدری عاشقانه در این زمینه به خلق اثر می‌پرداختم.»
کریمی به مهاجرتش بعد از ازدواج به تهران اشاره می‌کند و می‌گوید: «شغل همسرم رفوگری و بی‌ارتباط با کار من نبود. تصمیم گرفتیم در منزل خودمان یک کارگاه راه‌اندازی کنیم و در کنار یکدیگر به رفوگری و قالیبافی بپردازیم. با کاهش صادرات فرش‌های دستباف و افزایش فرش‌های ماشینی کار همسرم تا حدودی کساد شد و از سال ۱۳۸۰ در شغل دیگری مشغول به کار شد، اما همچنان در خانه و در صورت نیاز در انجام این کار با من همراهی می‌کند.»
بانویی که بافت فرش تبریز را آموزش می‌دهد با بیان اینکه بعد از سال‌ها فعالیت سال ۱۳۹۰ همکاری خود را با سرای محله خانی‌آباد جنوبی و اهالی این محله شروع کرده است، می‌گوید: «بخش قابل توجهی از بانوان ساکن محله‌های جنوبی به هنر فرشبافی علاقه‌مند هستند و از آن استقبال خوبی دارند به همین دلیل تا پیش از شیوع کرونا به‌صورت مستمر در این سرا، مساجد محله و پایگاه‌های بسیج به آموزش این هنر به بانوان علاقه‌مند می‌پرداختم، اما در روزهای کرونا با محدودیت تردد و تعطیلی این مراکز در خانه کار می‌کنم و با برگزاری دوره‌های آموزش مجازی روزگار می‌گذرانم.» کریمی هنر و خلق صنایع‌دستی را اتفاقی موروثی در خانواده‌اش می‌داند و می‌گوید: «خوشبختانه دخترم هم از کودکی عاشق هنر بود و با وجود ادامه تحصیل در رشته زمین‌شناسی دانشگاه تهران فعالیت حرفه‌ای در هنر خاتم‌کاری را هم ادامه داد، اما چون خاتم‌کاری یکی از صنایع گران‌قیمت است و بازاریابی خوبی ندارد اکنون مانند من به قالیبافی حرفه‌ای و آموزش این حرفه به هنردوستان مشغول است.»
- ایده‌پردازی برای رونق بازار صنایع‌دستی
هنر جان بخشیدن به صفحه‌های چوبی را ۱۴ سال پیش در سازمان فنی و حرفه‌ای آموخت و از آن پس بخش قابل توجهی ازلحظات زندگی‌اش در این هنر خلاصه می‌شود. «مریم مزرعه» با بیان اینکه برای افزایش مهارتش بعد از دریافت مدرک فنی و حرفه‌ای در دوره‌های آموزشی استادان مختلف نیز شرکت کرده است، می‌گوید: «بعد از فراگیری این رشته و کسب تجربه نخستین بار کارگاهم را در یکی از پاگردهای خانه برگزار کردم. فضای آن کوچک بود و در عین حال از امکانات لازم بهره‌مند نبود، اما همان مقدمه‌ای برای راه‌اندازی یک کارگاه بزرگ و مجهز بود.» مزرعه، با اشاره به فعالیت‌های محلی و سفارشاتی که طی این سال‌ها از اهالی محله دریافت کرده است، می‌گوید: «سال ۱۳۹۷ با مشارکت شهرداری منطقه ۱۲ با هدف حمایت از استارتاپ‌ها در عمارت قاجاری دبیرالملک یک کارگاه مجهز راه انداختم. با حمایت خوب شهرداری هنوز هم در این کارگاه مشغول کار هستم و علاوه بر دریافت سفارش کار به آموزش و برگزاری کارگاه هم می‌پردازم.
تا پیش از کرونا فعالیت در حوزه صنایع‌دستی با برگزاری کلاس‌های آموزشی شرایط خوبی داشت، ولی کرونا همه چیز را به هم ریخته است.» این هنرمند که به شرکت در نمایشگاه‌های مختلف عادت دارد و ۳ نمایشگاه بین‌المللی صنایع‌دستی، بوستان اندیشه و گالری هنر کاخ سعدآباد نمایشگاه‌هایی بوده که در آنها حضور داشته است، می‌گوید: «با توجه به اینکه این روزها افراد کمتری برای تهیه صنایع‌دستی و دکوری هزینه صرف می‌کنند در حال ایده‌پردازی روی چند ایده هستم تا با معرفی آنها در همایش نشان ملی و مرغوبیت کالا که از سوی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی برگزار می‌شود مقام کسب کنم. با به کارگیری این ایده‌ها صنایع‌دستی معرق در کنار جنبه تزیینی، می‌تواند جنبه کاربردی هم برای خریداران داشته باشد.» این ساکن محله بهمنیار با اشاره به اینکه به‌طور کلی مسئولان شهرداری، چه در منطقه ۱۲ و چه در منطقه ۱۹ همیشه حامی‌اش بوده‌اند، می‌گوید: «قرار است با حمایت معاونت حمایت‌های سازمان رفاه، خدمات و مشارکت‌های اجتماعی شهرداری تهران برای افراد بی‌خانمان کلاس‌های معرق تشکیل دهیم تا بتوانند از این طریق درآمدزایی کنند و از سوی دیگر کم‌کم هنردرمانی شوند.» مرمت چاقوهایی که دسته‌های‌شان شکسته و ساخت دسته‌های چوبی جدید برای آنها دیگر مهارت و ابتکار مزرعه است که با بیان آن می‌گوید: «این کار و انجام کارهای مشابه در کاهش پسماند و حفظ محیط‌زیست مؤثر خواهد بود.»
- حمایت از بانوان سرپرست خانوار و بدسرپرست
از ساکنان محله دولتخواه جنوبی است و از سال ۱۳۸۹ فعالیت در هنر نقاشی را شروع کرده و به مرور زمان در حوزه طراحی، سیاه‌قلم و ویترای هم صاحب مهارت شده است. فارغ‌التحصیل رشته هنر، که با شرکت در دوره‌های آزاد دیگر به مهارت خاصی در این زمینه رسیده، می‌گوید: «حدود ۴ سال پیش وقتی برای فروش تابلوهای نقاشی‌ام به پارکینگ پروانه رفته بودم حین بازدید یکی از غرفه‌ها با هنر ویترای آشنا شدم. همان زمان جذب این هنر شدم و با پیگیری‌های بسیاردرصدد یادگیری آن برآمدم.»
این هنرمند ۲۹ ساله با اشاره به اینکه هنر ویترای را در مرکز فنی و حرفه‌ای پروین اعتصامی گذرانده است، می‌گوید: «مدتی در این زمینه کار می‌کردم و بعد احساس کردم می‌توانم سفارش عمده بگیرم و به آموزش آن هم بپردازم. اکنون به تعداد بالا محصولات ویترای تولید می‌کنم و با خلق این صنایع‌دستی بارها در نمایشگاه‌های مختلفی همچون پارکینگ پروانه، زیرگذر شهید لشکری، محله عبدل‌آباد و... شرکت کرده و غرفه‌دار بوده‌ام.»
واحدی در ادامه به حضور دائمی‌اش در گالری هنری شهربانوی بوستان ولایت اشاره می‌کند و می‌گوید: «در اینجا هم ضمن آموزش نقاشی، طراحی و ویترای یک‌بار در ماه به برگزاری کارگاه و آموزش رایگان می‌پردازم. این درحالی است که اگر محدودیت‌های کرونایی نباشد در هفته چند بار این کار را انجام خواهم داد. با این کار هم انگیزه بانوان محله‌های جنوبی شهر برای یادگیری هنر بیشتر می‌شود و هم شرایط مطلوبی برای کارآفرینی و درآمدزایی بانوان سرپرست خانوار و بدسرپرست در منزل ایجاد خواهد شد. کمک به این قشر از جامعه جزء مهم‌ترین اهدافم است و هرکاری از دستم بربیاید برای حمایت آنها انجام خواهم داد.»
- اشتغالزایی در نقاط حاشیه‌ای منطقه
هنر را با مکرومه‌بافی شروع کرده، اما اکنون مهارت خاصی در خلق آثار رزین دارد و به فعالیت در این زمینه مشغول است. «مریم یوسفی» می‌گوید: «رزین دنیای متفاوت و متنوعی دارد، چراکه با استفاده از آن می‌توان انواع اشیا از ظرف و ظروف تا تابلو، میز و... را درست کنیم و همچنین علاوه بر جنبه تزیینی جزء صنایع پرکاربرد هم محسوب می‌شود.» این ساکن ۳۸ ساله محله خانی‌آباد جنوبی با بیان اینکه با آموزش این رشته هنری و کسب مدرک بین‌المللی فعالیتش را به‌صورت جدی در این رشته شروع کرده و بعد از آشنایی با سرای محله خانی‌آباد جنوبی از یک سال پیش کار آموزش این رشته به هنرجویان را آغاز کرده است، می‌گوید: «خوشبختانه طی این مدت کوتاه تعدادی از هنرجویان با آموزش کامل این هنر اکنون خودشان کارگاه تولیدی راه‌اندازی کرده و با خلق این اثر هنری و فروش آن در فضای مجازی کسب درآمد می‌کنند.» یوسفی به استقبال چشمگیر دختران و بانوان جوان از کلاس‌های هنری اشاره و اظهار می‌کند: «خوشبختانه در این منطقه به صنایع‌دستی توجه ویژه‌ای شده و از فعالان هنری حمایت‌های خوبی به عمل آمده است، اما ایجاد فضاهای بزرگ آموزشی برای ارائه تجربیات به افراد نیازمند به‌خصوص در نقاط حاشیه‌ای منطقه و اشتغالزایی گسترده برای این قبیل افراد اتفاق خوشی خواهد بود که با مشارکت شهرداری محقق می‌شود.»
- باشگاه صنایع‌دستی یونسکو، الگوی موفق
راه‌اندازی باشگاه صنایع‌دستی یونسکو در خیابان متین محله زمزم یکی از اتفاقات خوشی است که سال ۱۳۹۸ برای هنرمندان صنایع‌دستی منطقه ۱۷ رقم خورده و می‌تواند به‌عنوان نمونه خوبی از شیوه‌های حمایتی هنرمندان صنایع‌دستی، مورد توجه مسئولان دیگر مناطق جنوبی شهر هم قرار بگیرد. این مجتمع تجاری که از سوی شهرداری منطقه ۱۷ در اختیار تعدادی از هنرمندان و صنعتگران رشته‌های مختلف قرار گرفته، یکی از باشگاه‌هایی است که با مشارکت کمیسیون ملی یونسکو راه‌اندازی شده است. ۲۲ رشته صنایع‌دستی همچون چاپ سنتی کلاقه‌ای، باتیک(سفالگری سنتی)، کاشی سنتی لعابدار، تراش کاشی سنتی، تولیدات چرمی دست‌دوز، دواتگری، زیورآلات سنتی، ملیله‌دوزی، سوخته‌کاری روی چوب، احجام چوبی سنتی، معرق، منبت، تراش سنگ‌های قیمتی و نیمه قیمتی، حجاری سنتی، تراش پشت و روی شیشه، نقاشی پشت شیشه، مینای شیشه (نقاشی کوره‌ای)، طراحی سنتی، تذهیب، تشعیر و مرمت زیرانداز در باشگاه زمزم دایر است و ۱۹ استادکار در اینجا مشغول تولید هستند. ۱۰ نفر معادل ۶/۵۲درصد جامعه هنری باشگاه صنایع‌دستی، در سال‌های گذشته از سازمان‌های متولی صنایع‌دستی کشور(معاونت صنایع‌دستی استان تهران، پژوهشگاه هنرهای سنتی و مرکز آموزش فنی و حرفه‌ای استان تهران) مجوز فعالیت (پروانه تولید کارگاهی انفرادی یا احراز درجه هنری و فنی و حرفه‌ای) دریافت کرده‌اند. با این حال در این عصر معرفی این نوع آثار هنری به شیوه‌های مرسوم گذشته تا حدودی کارکرد خود را از دست داده و باید با استفاده از شیوه‌های خلاقانه بازاریابی نوین، محصولات هنرمندان صنایع‌دستی را به دورترین نقاط جهان صادر کرد.
بهبود عرضه صنایع‌دستی این باشگاه، ایجاد فروشگاه با غرفه و نمایشگاه دائمی در فروشگاه‌های بزرگ با حمایت دولت، ایجاد نشان تجاری(برند) با همکاری وزارت صنعت، معدن و تجارت و بهبود ساختار تجارت الکترونیک و وب‌سایت‌های تخصصی برای فروش مجازی می‌توانند پیشنهاداتی برای تقویت کار این قشر باشد.
- کارآفرینی به روش روستاییان «جعفرآباد باقراف»
جعفرآباد باقراف روستایی با حدود ۲۰۰ سال قدمت جزء بخش آفتاب منطقه ۱۹ است و در بزرگراه شهید هاشمی قرار دارد. در این روستا که به دهکده برنز معروف شده است حدود ۷۰۰ شهروند ایرانی و افغانستانی سکونت دارند و روزانه حدود ۴۰۰ نفر در آن تردد می‌کنند. برگزاری نمایشگاه بین‌المللی روستایی و دعوت از روستاییان برای شرکت در این نمایشگاه در سال ۱۳۹۰ بهانه‌ای شد تا تولیدات روستا همچون آینه، شمعدان و دیگر مشتقات برنزی در این نمایشگاه به نمایش گذاشته شود و از آن پس با آگاهی بیشتر مردم و مسئولان تلاش صاحبان این صنعت برای گسترش این کارگاه‌ها و جذب جوانان و بانوان روستا به این کار نیز بیشتر شد. حضور فعال ۸۰ کارگاه تولیدی و فروشگاه در این روستا جزء دستاوردهای مهم صنعتگران و تولیدکنندگان این روستاست که در انتخاب آن به‌عنوان ۳۰ روستای برتر استان تهران در دومین نمایشگاه توانمندی‌های روستاییان و عشایر و از سوی دیگر قرارگیری در ردیف یک‌صد روستای برتر کشور نقش بسزایی داشته است. مسیر ورودی روستا پر از فضاهای بایر است، اما بعد از ورود به خیابان اصلی کم‌کم فروشگاه‌های برنز به چشم می‌خورد. خیابان اصلی این روستا به راسته تجاری محصولات برنزی تبدیل شده و در قسمت پشتی بیشتر فروشگاه‌های آن، کارگاه‌های تولیدی تعبیه شده است.
روستای جعفرآباد باقراف با ۱۰۴ خانوار و ۷۲۷ نفر جمعیت (براساس سرشماری سال ۱۳۹۵) در بخش آفتاب تهران واقع شده و بیشتر اهالی روستا در امر کشاورزی و کارگاه‌های ساخت آینه و شمعدان و لوستر اشتغال دارند. در حال حاضر بیش از ۲۰۰ نفر از اهالی روستا در کارگاه‌های برنزکاری، تولید آینه و شمعدان و لوستر و... مشغول به کار هستند. این درحالی است که زمینه اشتغالزایی برای ۵۰۰ نفر از سایر نیروهای کار روستاهای اطراف هم فراهم شده است. فعالیت بیش از ۶۰ کارگاه بزرگ و کوچک در این روستا و توزیع محصولات تولیدی آنها در نقاط مختلف کشور و صادرات‌شان به برخی از کشورهای خارجی علاوه بر ارتقای سطح درآمد اهالی روستا، اشتغال، کاهش مهاجرت و تثبیت و حتی جذب جمعیت جدید روستا را هم به همراه داشته است. موفقیت اهالی روستای جعفرآباد باقراف در تولید مشتقات برنزی و اشتغالزایی برای اهالی این روستا و حتی روستاهای اطراف آن می‌تواند الگوی خوبی در به کارگیری روش کار آنها در ارتقای وضعیت هنرمندان صنایع‌دستی منطقه ۱۹ و از سوی دیگر جلب مشارکت آنها در ایجاد کارگاه‌های کارآفرینی برای به کارگیری بیکاران محله و راسته‌های تجاری برای فروش صنایع‌دستی به‌خصوص در نواحی ۴ و ۵ و برای ساکنان نقاط حاشیه‌ای منطقه باشد.
نظر شما